Rzeźba terenu nadleśnictwa został ukształtowana podczas ostatniego zlodowacenia. Powstały wówczas liczne wzniesienia morenowe utworzone z glin, żwirów i piasków gliniastych, które porastają lasy dębowe i bukowe z domieszką sosny, modrzewia, grabu i brzozy. Rozległe pola sandrowe utworzone przez rzeki wypływające z topniejącego lodowca zbudowane z piasków to obszar borów sosnowych, w których obok dominującej sosny rośnie brzoza, świerk, dąb i buk. Nad kryształowo czystymi jeziorami rynnowymi na wysokich brzegach rosną malownicze bory sosnowe często z drugim piętrem dębu lub buka. Obniżenia terenu, nad ciekami wodnymi i bagnami to siedliska olchy i brzozy z domieszką świerka i sosny.

Głównym gatunkiem naszych lasów jest sosna zwyczajna zajmująca 75% powierzchni, która znajduje tutaj optymalne warunki dla swojego rozwoju tworząc bardzo cenny rodzimy ekotyp, osiągając przy tym okazałe rozmiary nierzadko przekraczając wysokość 30 metrów i średnicę 50 centymetrów. Drugim najbardziej rozpowszechnionym gatunkiem jest buk zwyczajny zajmujący prawie 9 % powierzchni nadleśnictwa. Choć na granicy naturalnego występowania to tworzy pierwszorzędnej jakości, o imponujących wymiarach zwarte drzewostany. Trzeci jest dąb bezszypułkowy (5%), który utworzył między innymi jeden z większych w Polsce kompleks Wyłączonych Drzewostanów Nasiennych.

Na znacznej części obszaru występuje bogata warstwa podszytu z jarzębem pospolitym, leszczyną, jałowcem, kruszyną oraz podszytową formą buka, dębu, świerka i graba.

W runie drzewostanów spotyka się mnóstwo gatunków z najliczniejszą borówką czernicą i brusznicą, wrzosem, licznymi trawami i turzycami, mchami i porostami oraz grzybami.

Na terenie Nadleśnictwa Świerczyna dominują siedliska borowe stanowiące 72, 9% powierzchni leśnej, a pozostała część tj. 27,1% to siedliska lasowe.

Na taki układ siedlisk ma wpływ duży udział gleb rdzawych (74,5%,) oraz gleb brunatnych (19,6%). Przeciętny wiek drzewostanów wynosi 62 lata a drzewostany ponad 100-letnie zajmują 2626 ha.